Podziel się:

Batida
wywiad z Pedro Coquenão

Click here for the English version of this interview.

Chociaż twórczość Pedro Coquenão jako Batida jest nam znana nie od dziś, pretekstem do rozmowy była jego płyta wydana wspólnie z Konono no 1. Pedro opowiedział o genezie swojego projektu, życiu między Angolą a Portugalią, wyszukiwaniu archiwalnych nagrań z tego pierwszego a także mieszaniu się wpływów kultorowych obu tych państw. Rozmowa trwała na tyle długo, że kiedy przyszło do pytań o współpracę z Konono no 1, portugalski artysta musiał iść na próbę przed kolejnymi koncertami. Finalnie więc o albumie wydanym z mieszkańcami Kinszasy nie dowiedzieliśmy się nic, ale Batida opowiedział nam mnóstwo innych interesujących rzeczy, do zapoznania z którymi zachęcamy.

Jakub Knera: Jestem fanem muzyki portugalskiej, także tej współczesnej. Na wstępie chciałem zapytać, co w portugalskiej muzyce oznacza słowo "batida" oraz czym jest ono w kontekście muzyki, którą ty tworzysz?

Pedro Coquenão: W 2007 roku zacząłem prowadzić audycję radiową dla portugalskiego radia, która miała na celu prezentację muzyki z afrykańskich miast, które są mi bliskie. Głównie z Luandy, Johannesburga i Kapsztadu, ponieważ w tych miastach mieszka moja rodzina, ale obejmowała także muzykę tworzoną np. w Lagos, Akrze i Nairobi. 

W języku portugalskim słowo „batida” oznacza po prostu bit. „Batida” jest bardzo zwięzłym określeniem, może oznaczać niemal wszystko – wszystko, co ma jakiś bit. Była to więc nazwa na tyle pojemna, że mogłem prezentować w moim programie co tylko mi się podobało, nie tylko bity pochodzące z Angoli czy innych państw afrykańskich. Dużą radością było to, że znałem historię tych beatów, która to zaczęła się w Luandzie. Nie jest to moje rodzinne miasto, ponieważ urodziłem się w Huambo, które położone jest bliżej centrum Angoli. Ale ponieważ reszta kraju pogrążona była w walkach, to właśnie w Luandzie w ostatnich latach kwitło życie kulturalne. Muzykę tworzono głównie tam i w Lizbonie, a także w innych ośrodkach miejskich, dokąd ludność uciekała przed wojną. 

W jaki sposób twój pomysł ewoluował od wyszukiwania i puszczania muzyki w radio do tworzenia własnej muzyki, która łączy tradycję muzyki angolskiej z elektroniką?

Pomysł stworzenia przeze mnie audycji radiowej wyniknął z mojego poczucia braku łącznika pomiędzy dawną i współczesną muzyką. Kiedy zacząłem przygotowywać program okazało się, że nie byłem w stanie wyszukać wystarczającej ilości muzyki, o którą mi chodziło. Po kilku tygodniach - myślę, że minął może miesiąc lub dwa - zacząłem tworzyć własne bootlegi oraz mash-upy, ponieważ brakowało mi materiału, który mógłbym prezentować. Brałem więc kawałki ze sceny elektronicznej z Johannesburga, Kapsztadu czy Luandy, jednak trudno było mi wyszukać takie, które zawierałyby elementy muzyki tradycyjnej, np. tradycyjne instrumenty lub chociażby lokalny sposób gry na gitarze, bardzo charakterystyczny dla Angoli. Angolskie bębny również brzmią bardzo charakterystycznie, na przykład bęben ngoma różni się znacznie od brzmienia bębna conga. Instrument o nazwie dikanza używany jest rzadziej, tak samo jak reco-reco, co kiedyś nazywano instrumentem caopeiry. Wiele z tych instrumentów było pomijanych we współczesnej muzyce, a uważam, że są naprawdę ciekawe. Na całym kontynencie grano co prawda na marimbie, zwłaszcza w Angoli, a dziś w RPA czy ogólnie w muzyce Afro House, jednak zainteresowanie grą na innych instrumentach ograniczało się do muzyków grających muzykę tradycyjną. 

Postanowiłeś tę brakującą lukę wypełnić.

W tamtych latach producenci mieli tendencję do podążania za tym, co było modne poza Afryką. Skupiali się na kopiowaniu sampli artystów amerykańskich i brytyjskich, zamiast czerpać z muzyki, którą tworzono lokalnie i do której był łatwiejszy dostęp. Czułem więc, że mamy wokół wiele fantastycznych rzeczy i oczywistym było dla mnie, że jako producenci powinniśmy z nich korzystać. Zacząłem tworzyć własne mash-upy, łączyć różne elementy i mieszać je z istniejącymi już bitami, a ponieważ spotkałem się z bardzo przychylną reakcją, zacząłem nagrywać własną muzykę i miksować ją po swojemu bez posiadania szczególnej wiedzy na ten temat – bo to miała być dopiero moja pierwsza płyta. Każdy numer stanowił nie lada wyzwanie, jednak z czasem udało mi się skompletować cały album. Moim zamysłem na pierwszej płycie było połączenie beatów z muzyką z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. 

Ta muzyka długo była zapomniana?

Kilka lat temu wyrzucano ją do kosza, co mnie trochę smuci. Jeśli posłuchasz muzyki z tamtych czasów, nie znajdziesz w niej bębna basowego, nie usłyszysz bębniarza, więc w zasadzie dużą część muzyki stanowią bębny ngoma, basowe albo po prostu beat perkusyjny. Nie ma schematu, nie ma kopnięcia, beat nie jest zaznaczony w żaden szczególny sposób. A jeśli do melodii doda się elektroniczny beat… Dla mnie było to oczywistością. Teraz wielu ludzi to robi, ale wtedy – mimo że w mojej głowie miało to sens – przekonanie do tego pomysłu ludzi spoza mojego kręgu przyjaciół, spoza Angoli, ludzi którzy nie mieli o tym pojęcia, zajęło mi trochę czasu. Od tego czasu minęło już siedem czy osiem lat i teraz moja muzyka ma się dobrze, ponieważ ludzie mogą odnaleźć w niej siebie. Podoba im się to, że łączę elektroniczny bit z tradycyjnymi elementami muzyki angolskiej, która nie jest tak dobrze znana w innych rejonach świata. Muzyka nigeryjska na przykład jest bardzo promowana, podobnie jak muzyka z RPA. Tymi krajami od zawsze się interesowano, natomiast Angola – ze względu na ciągle toczące się tam walki oraz fakt, że nie jest krajem anglo- czy francuskojęzycznym – pozostawała raczej w cieniu. Niektórym zespołom udało się zaistnieć w świecie, jednak większość artystów podporządkowywała się reżimowi, inni natomiast zginęli w procesie odzyskiwania niepodległości. 

Porozmawiajmy o sprzęcie, którego używasz. Na okładce twojego albumu „Dois” widać dwie metalowe baryłki: czerwoną i żółtą. Czy to jakiś rodzaj samodzielnie wykonanych samplerów? W jaki sposób ich używasz?

Żółtą miałem na scenie podczas mojego pierwszego koncertu, natomiast czerwoną zrobiłem na drugi. Te małe baryłki wyrażają wiele rzeczy, z którymi czuję się głęboko związany. Mam do nich dziwną słabość i uwielbiam je, pewnie dlatego, że należę do pokolenia które nie miało zbyt wielu zabawek. Bawiliśmy się tym, co znaleźliśmy – opakowaniami, kartonami, beczkami czy puszkami po mleku w proszku. To taki mój fetysz, ponieważ kiedy przyjechaliśmy z rodziną z Angoli do Portugalii, nie mieliśmy w pokoju lodówki, więc używaliśmy mleka w proszku – w Angoli wszyscy tak robią, ponieważ to najłatwiejszy sposób, żeby mleko się nie psuło. 

Dlatego właśnie pomyślałem, że byłoby fajnie mieć takie coś, zamiast wielkiego, drogiego i skomplikowanego kontrolera. Moja baryłka-kontroler świetnie oddaje to, jaka jest moja muzyka – a jest ona bardzo prosta. Wybieram małe fragmenty z różnych rzeczy i gram je po swojemu.

Wolisz proste rzeczy zamiast skomplikowanej aparatury?

Chcę mieć przedmiot, który ludzie potrafią zrozumieć i powiązać z miejscem, z którego pochodzę. Cała Afryka zawalona jest odpadami po ropie, tak więc baryłki symbolizują coś, co jest zdecydowanie złe. Ropa daje nam energię i pomaga przemieszczać się z miejsca na miejsce, jednak dla świata jest rzeczą złą, ponieważ to o nią toczą się walki. Angola przykuwa uwagę właśnie dlatego, że są tam złoża ropy i diamentów. Gdyby nie to, najprawdopodobniej byłby to zupełnie spokojny kraj i nikt nie dążyłby tam do wojny. 

Jak chyba każdy w Afryce uwielbiałem swojego czasu gitary zrobione z takich beczek. Są popularne zwłaszcza na południu Afryki, w RPA i Botswanie. W Angoli również się je widuje, ale zdecydowanie rzadziej. Lubię także likembé oraz klawisze, których używają np. Konono no. 1. I bardzo podoba mi się to, że baryłki przypominają MPC, na przykład mają szesnaście guzików, pod którymi możesz ukryć ulubione dźwięki – ambient, tradycyjną muzykę – i się nimi bawić. Zamiast kupować kontroler po prostu zrobiłem własne, które maja konkretną symbolikę i bardziej osobisty charakter. Gdy ktoś obserwuje mnie na scenie, rozumie, że nie jestem ani DJ-em, ani gościem, który po prostu bawi się samplerem. To mój instrument i to jest sposób, w jaki tworzę muzykę. To po prostu beczka po ropie z kontrolerem i kablem USB. 

Oglądałem twoje występy na żywo w Internecie i zauważyłem, że grasz analogowo.

Nie potrafię grać na keyboardzie, więc mam taki, który ma zaledwie pięć klawiszy, bo z takim potrafię sobie poradzić. Lubię też efekty taśmy z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, które pojawiały się na niemal wszystkich moich ulubionych albumach, więc mam mały efekt space echo. Mam też swój mały Roland RE-201, który daje podobny dźwięk, i tyle. Mam też radio, ponieważ odgrywa w moim życiu ogromną rolę, no i dalej mam różne śmieci, na przykład puszkę po piwie wypełnioną ryżem, której używam jako shakera, sampler. Staram się też grać muzykę, którą słychać ze wzmacniaczy, żeby publiczność, zwłaszcza ta w małych klubach, mogła poczuć, co dzieje się na scenie. 

Podczas koncertów na scenie zapraszasz tancerzy i dodatkowych muzyków.

Przygotowanie koncertu to zupełnie inny rodzaj pracy niż przy nagrywaniu płyty. Tworzę muzykę na komputerze w moim garażu, używając tylko słuchawek i głośników, a dopiero później następuje proces przenoszenia jej na scenę. Potrzebuję tancerza, żeby publiczność mogła zrozumieć ruch, jaki niesie ze sobą muzyka. Video umieszcza go w konkretnym kontekście – jeśli nie pokazuje dosłownych lub linearnie przedstawionych informacji, to zawiera przynajmniej kolory czy emocje, które są dla ludzi zrozumiałe. Czasem dodaję też podpisy. Te rzeczy są dla mnie priorytetowe. 

Mówisz wiele na temat własnych inspiracji, roli kontekstu w twojej muzyce, ale także o procesie przeniesienia jej na scenę. Chciałem zapytać też o to, jak ważny jest dla ciebie polityczny i społeczny aspekt twojej muzyki, czy decydujesz się w jakiś sposób komentować bieżące wydarzenia w Portugalii czy Angoli? 

Jest tak samo ważny jak wszystko inne. Niestety polityka jest dla nas ważniejsza niż byśmy chcieli. Zdecydowanie wolałbym opowiadać o ewolucji sposobu naszego myślenia, rozwoju naszego umysłu, naszych zachowań i o tym, w jaki sposób możemy ulepszyć swoją naturę. Albo o miłości! Niestety, zarówno na ulicy, jak i w domu obserwujemy wydarzenia, które dzieją się cały czas i wywołują konkretne uczucia, albo słyszymy wiadomości, które mamy potrzebę skomentować. A nawet jeśli nie odczuwamy potrzeby komentarza, i tak ma to na nas wpływ. Wszystko co przeżyliśmy ma wpływ na to, co tworzymy. Ze mną jest tak samo: czasem wspominam o polityce, czasem o karnawale, ponieważ te rzeczy dzieją się wokół mnie. 

Jeśli nie mówisz dziś o sprawach społecznych albo politycznych, to właśnie dlatego, że podjąłeś taką decyzję. Skupiasz się na romantycznej stronie życia – to twoja decyzja, żeby żyć w sposób bardziej eskapistyczny czy hedonistyczny. Chciałbym żyć bardziej w ten sposób, chciałbym przetrwać, jednak nie umiem tak po prostu ignorować wszystkiego innego. Wydaje mi się więc naturalnym, że niektóre rzeczy pojawiają się na mojej płycie, tak jak pojawiają się w życiu. 

Pozostańmy na chwilę przy kwestiach społeczno-politycznych. W czasach kolonizacji Portugalia czerpała z dorobku Angoli, budując na niej po części swoją kulturę. Wydaje się, że teraz ponownie dochodzi do tego zjawiska - scena elektroniczna w Portugalii czerpie z tradycyjnych elementów i wykorzystuje je w nowej muzyce. Ty czerpiesz z tradycji muzyki angolskiej i łącząc ją z elektroniką, tworzysz muzykę zanurzoną w historii i współczesną jednocześnie.

Dialog pomiędzy mieszkańcami Angoli i Portugalii toczy się od bardzo dawna. Zaczął się w dniu, w którym jakiś Portugalczyk zacumował statek gdzieś na wybrzeżu Angoli. Na przestrzeni wieków te relacje bardzo się zmieniały: był taki moment w historii, kiedy król Kongo sprzedawał Portugalczykom tubylców, potem Europa rozrysowała nową mapę Afryki dzieląc ją prostymi liniami, następnie wiele państw afrykańskich zdecydowało się walczyć o niepodległość. W Angoli współistniało wiele różnych kultur, podobnie jak w RPA czy w Nigerii. Te państwa nie były do końca afrykańskie. Teraz już są, ale to państwa postkolonialne, więc dzieje ich i ich mieszkańców były bardzo różne. Na przykład czasy niewolnictwa wywarły bardzo istotny wpływ na muzykę. Ludzi przewożono między Brazylią, Wyspami Zielonego Przylądka i Lizboną. Nie bez znaczenia pozostawały też inwazje na Portugalię. Zanim Portugalczycy wsiedli na statek i wypłynęli w poszukiwaniu nowych lądów i ludów, Portugalia od dawna prowadziła walki z północną Afryką. Wiele razy Lizbona zajmowana była przez Maurów z północnej Afryki, co także pozostawiło swój ślad w tutejszej ludności i muzyce. Portugalczycy są zatem z definicji mieszanką ludzi żyjących niegdyś tu oraz tych z Afryki północnej i innych części kontynentu afrykańskiego.

Przez wieki Portugalię najeżdżano i odbijano, dlatego nigdy nie jestem w stanie powiedzieć, ile jest w Lizbonie elementów europejskich, a ile północnoafrykańskich.

Widać to w architekturze, nazwach miejsc, wielu słowach, które mieszają się z arabskimi, a nawet w instrumentach muzycznych. W procesie odzyskiwania niepodległości wielu ludzi postanowiło uciec przed wojną i stwierdziło, że Portugalia jest zdecydowanie bezpieczniejszym miejscem do życia. Zarówno biali, jak i czarnoskórzy ludzie, dorośli i dzieci przybyli tu, żeby zacząć nowe życie.

Później nastąpiła druga fala przyjazdów, ponieważ podczas wojny – a w Angoli wojna trwała bardzo długo, około 30 lat – wielu ludzi uciekło do Portugalii, żeby uniknąć śmierci od strzału z bazuki, albo z powodu wejścia na minę. Lizbona składała się więc z ludzi, którzy setki lat temu przybyli, aby ją zdobyć, innych, którzy przybyli do niej w wyniku handlu niewolnikami z Brazylii, Indii i Afryki, a także pokolenia, które przybyło tu w ucieczce przed wojnami wynikającymi z procesu uzyskiwania niepodległości przez kraje afrykańskie. Teraz żyją tu synowie tych ostatnich, niektórzy urodzeni jeszcze tam. Urodziłem się w Angoli, ale wychowałem w mieście, gdzie przesiąknąłem lokalną atmosferą i muzyką, która istnieje tu od zawsze. Słuchałem muzyki portugalskiej i brazylijskiej, ludzie najprawdopodobniej znają też muzykę z Angoli i z Wysp Zielonego Przylądka. Dlatego wszystkie dzieciaki wychowujące się w tej okolicy, mimo że mieszkają w Portugalii, absorbują wszystko, co przywieźliśmy ze sobą z Angoli, innych portugalskojęzycznych krajów afrykańskich, z Brazylii i podlegają wpływom bardzo różnorodnej muzyki. 

Rozmawiacie o skutkach tych migracji?

Do Lizbony niektórzy przybyli w poszukiwaniu lepszego życia, inni, bo stracili rodziny, a jeszcze inni przyjechali za miłością. Moje pokolenie natomiast uciekło przed wojną. Moja rodzina nie planowała wyjazdu. Część została w Angoli, inni przyjechali tutaj, jednak nigdy wcześniej nie mieliśmy w planach się rozdzielać i opuszczać kontynentu, żeby przyjechać do Europy. Teraz musimy sobie jakoś z tym radzić. Dla mnie ten proces był nieco bardziej traumatyczny, bo to nie była tylko przeprowadzka z jednego do drugiego pokoju. Kiedy jesteś dzieckiem, fajnie jest mieszkać z kuzynostwem i spać jeden na drugim, bo cieszysz się, że masz się z kim bawić. Problemem jest jednak to, że czujesz, że nie należysz ani do tej, ani do tamtej części świata, ponieważ dorastałeś w obydwu. To jednak część tego, kim jestem i czym się zajmuję, i wydaje mi się, że jest to jasne dla osób z którymi rozmawiam i które słuchają muzyki, którą tworzę. Inni muzycy z Lizbony mają podobnie – każdy z nich reprezentuje siebie, nie miasto jako całość. 

Czy według ciebie to, o czym mi opowiedziałeś, jest powodem dla którego tyle dzieje się na scenie elektronicznej w Portugalii, ale nie tylko tam? Chodzi mi o takie zespoły jak Buraka Som Sistema, artyści wydawani przez Principe Discos czy Major Lazer. Wyraźnie widać trend, w którym łączy się muzykę tradycyjną z elektroniką.

Przed domem mam szkołę, często widzę dzieciaki słuchające z komórek muzyki – i one nie słuchają żadnej z kapel, o których wspomniałeś, tylko czegoś zupełnie innego. Od jakiegoś czasu na świecie słucha się kuduru z Lizbony. Na początku nieco się z niego śmiano i nie traktowano go do końca poważnie, jednak tu kuduru słuchano na długo zanim ktoś spoza Portugalii w ogóle zainteresował się tym rodzajem muzyki. Może nie odtwarzano go ze smartfonów, ale każdy słuchał go z walkmana czy magnetofonu, w domu albo w samochodzie. Słuchaliśmy kuduru trochę dla zabawy, na początku też nieco z przymrużeniem oka. Prawie nie miało tekstu, było więc zupełnie inne niż jest teraz. Tak samo jeszcze wtedy nikt nie słyszał o Afro House, przynajmniej nikt poza RPA. Ja natomiast wiem, że tam gatunek był bardzo popularny od kiedy pamiętam, czyli już od jakichś 30 lat, bo stanowi ważną część tożsamości południowoafrykańskiej. W Angoli to miejsce zajmuje rap. 

Rynek amerykański czy brytyjski zmienia postrzeganie tych gatunków.

Także inne rynki muzyczne kształtowane są przez magazyny dyktujące trendy oraz przez dziennikarzy, którzy opisują nowe rzeczy tylko po to, żeby móc pochwalić się, że to oni to „odkryli”. Zwykle jednak, kiedy mówią o swoim „odkryciu”, ta rzecz od dawna jest już martwa, albo przynajmniej bardzo leciwa. Tak więc, kiedy pierwszy poważny dziennikarz napisał cokolwiek o hip-hopie czy punku, prawdopodobnie te gatunki istniały już na świecie od bardzo dawna. Buraka Som Sistema świetnie przekazali światu to, co dzieje się w tutejszej muzyce. Ich EPka była bardzo oryginalna, dwa kawałki to czyste kuduru. Major Lazer to zupełnie inna bajka, są gwiazdami i mają według mnie nieco więcej wspólnego z muzyką pop. Buraka natomiast przełożyli kuduru na język bardziej przystępny dla innych kultur. Gdybyś posłuchał czystego kuduru z Luandy, albo z przedmieść Lizbony, pewnie niewiele byś zrozumiał. Buraka Som Sistema w idealnych proporcjach mieszają muzykę starszą, bardziej zakorzenioną w tradycji z elektroniką. 

Mimowolnie wracamy do korzeni?

To dzieje się samoistnie. Lubię kiedy muzyka opowiada o ludziach, o prawdziwych rzeczach, byciu szczęśliwym i reagowaniu na to, co się wydarza. Buraka Som Sistema udało się dokonać syntezy tych różnorodnych dźwięków, z których słynie Lizbona i sprawić, że muzyka ta jest zrozumiała dla ludzi w Wielkiej Brytanii czy w Stanach Zjednoczonych. Powrót do tradycyjnych korzeni jest teraz trendem, albo raczej reakcją – może nawet reakcją na politykę, ale musiałbym się nad tym dłużej zastanowić. W Portugalii nie da rady uciec od bitów z czołówek amerykańskich i brytyjskich list przebojów, ponieważ są puszczane absolutnie wszędzie – nawet jeśli sam nie słuchasz radia, to nie ma mowy, żebyś uniknął usłyszenia ich w którymś momencie. Ale wszyscy mamy znajomych tworzących czy słuchających też innych bitów, więc to także z pewnością usłyszysz. Zawsze potrzebny jest ktoś, kto przetłumaczy coś złożonego czy lokalnego na ogólnie zrozumiały język. 

ENGLISH VERSION

Although the work of Pedro Coquenão as Batida has been known to us for a long time, we managed to talk with him on the occasion of releasing his new album recorded together with Konono no 1. Pedro talked about the genesis of his solo project, the life between Angola and Portugal, about finding archival recordings as well as mixing of cultural influences of both these countries.The conversation lasted for so long that when it came to the questions about cooperation with Konono no 1, the Portuguese artist had to leave to go to a rehearsal before next concerts. But Batida told us a lot of other interesting things that we encourage you to read.

Jakub Knera: Because I’m very much into Lisbon and Portuguese music, also modern Portuguese music, at the beginning I would like to ask you if you could explain the term “batida” and tell me what it means in terms of your music and generally in Portuguese music.

Pedro Coquenão: In 2007 I started a show in national radio in Portugal to showcase what was being done outside the main cities that I can relate to in Africa, especially Luanda, Johannesburg and Cape Town, because I have family there. The idea of the project was to showcase what was going on there, but also in Lagos and, Accra, Nairobi and so on. 

In Portuguese “batida” means simply “beat”. And so it is very simple, it just means “beat”, so it can be anything – anything that has a beat. So it was a name that was wide enough for me to be able to present a radio show and do whatever I wanted –not being related to any Angolan beats or African beats. It’s just about a beat. But for myself, in my own meaning, I was happy because I knew where the story came from. And the story came from Luanda. It’s not the city where I was born, because I was born in Huambo which is located a bit further to the centre of Angola. But it was only in Luanda where things were happening over the last years, because the rest of the country was struggling and fighting in war. Therefore, all the music and all the culture was created in Luanda and Lisbon, and also in the cities where people had to run to from war.

And how the idea developed from just playing music or just searching for music to creating your own music, combining electronic music with this traditional music?

The fact was that when I proposed the radio show, I had this idea that there was a disconnection between the old and the new music. But the fact is that when I started doing the radio show I couldn’t find that much of the music that was thinking of. So what happened was that after a few weeks, I think after a month or two, I had to start making my own bootlegs and my own mashups of things because I couldn’t find exactly what I proposed myself to showcase. So I had a new stuff, I had electronics, straight electronic music, great stuff coming from Johannesburg, from Cape Town, from Luanda, many electronic beats, but there weren’t that many that were connected to traditional instruments, or at least local ways of dealing with the guitar which are very unique in Angola, or with drums. The drums sound of Angola is also very particular: the ngomas are not necessarily the same thing as the congas, they are very different. The dikanza is an instrument that is not being used that much, also reco-reco which is kind of what then was called the instrument of the capoeira, so there were many instruments that were not given enough space and I think they are very, very rich. Eventually, the marimba was being used a lot by everyone throughout the continent, especially in Angola, now in Afro House or in the South Africa, but all the other instruments were put aside and only used by traditional musicians. 

You started to filling the gap.

At that time there was a tendency of producers to go after what was being done outside Africa, and not so much after things that we had around that were easier to sample than copying the samples that UK artists or American artists were using. So I just felt there were so many great things that we could use as producers. I just started doing my own mashups, bringing those elements together and mixing them with already existing beats. Due to the fact that the reaction was so good I started creating my own stuff and mixing in my own way without exactly knowing what I’m doing – it was my first record. Every track was a challenge, but after a while I had a full album.  I had this idea of bringing beats together with music from the ‘60s and the ‘70s. 

Was it forgotten for a long time?

People used to throw the ‘60s and the ‘70s  in the garbage some years ago, which is very sad, but if you listen to songs of that times, usually you don’t find the bass drum, you don’t find the drummer, so the really big part is made mostly out of the ngomas or bass or just percussion beats. You don’t have a scenario, you don’t have the kick, you don’t have certain ways of marking the beat. And if you just add an electronic beat and then play with the melody… For me it was obvious, I think now many people are doing it, but at that time it was something that would make sense to my head, yet it took a while to convince people outside of my group of friends, of Angolans, of people that didn’t know what it was. But now it’s been a couple of years, maybe 7 or 8, and things have been going well, because people in fact can relate to it and they like the fact that you can hear both the electronic beat and also the historical beat of certain area of Angolan music that was not known to the rest of the world. Nigerians, for example, they were always well taken care of in terms of labels by English guys, well taken care of just in terms of promoting. Many countries like, like Nigeria or South Africa, always had a spotlight on them in terms of what was being done there, yet Angola – because of war and because it was not an English-speaking or French-speaking country – was not that much promoted. Eventually, some bands took their names outside, but most of the artists were very committed and compromised with the regime, and others were killed throughout the process of gaining independence. 

I would like to also ask about the equipment you use, because on the cover of your album “Dois” there are these two red and yellow boxes. Can you tell me a bit more about them? 

The yellow can was something that I used the first time I went with the show on stage, and the red one was made on the second go. I wanted to create an object that is dear to me and that I can relate to. And this object has lots of things that I can definitely relate to. I have this thing with cans, I just love cans, I don’t know why but I’m a part of the generation that sometimes had not that many toys, so we used packaging that we could find, cardboards, cans or milk stuff, like the Nido can for example. I have a fetish with that, because when we came from Angola to Portugal we didn’t have a fridge in our room, me and my family. So we would use the Nido because that was what everyone used in Angola – the milk powder, the easiest way to keep the milk fresh. 

So I thought it would be nice instead of having a big, expensive and complex controller just to have that.

It would translate the way I play my samples, which is very simple: it’s just picking small chops of things and playing them my way. 

You don’t want to have a sophisticated piece of instrument on stage.

I thought it would be nice also to have an object that people would relate to and understand where I come from. Africa is filled with oil waste, so that kind of thing shows something that is definitely not good. It can help us to have electricity or move from one place to the other, but definitely it’s bad for the world being the reason of many fights: Angola has all this attention and all these problems because it has oil and diamonds, otherwise it would be probably more peaceful country without so many people harassing it. 

I always, of course as everyone I guess, loved those guitars made of oil cans that you see mostly in the southern part of Africa, especially in South Africa or Botswana. There’s this thing with making guitars out of cans. In Angola you also have that but it’s more rare. And then I also liked likembé and pianos that for example Konono no. 1 use, and I also love the MPC layout, the idea of having 16 buttons where you can put sounds that you love, ambiences, pieces of history, and play with them. Instead of buying one then, I thought it was good just to symbol a few parts and to make it work the same way but a bit more personal, something that I can say: ok, so this is the way I play it and not the way that everyone else does it, because there is a bit of more information around if you look at it. Also, if someone watches me on stage, they can understand that I’m not actually a DJ or a guy just playing the sampler. That’s my instrument and that’s the way I like to play. It’s just an oil can with a controller on and with an USB cable. 

It also looks interesting when I watch your live shows on the Internet that you play in a kind of analogue way.

I don’t know how to play keyboard, so I have a synthesizer that has 5 keys and I can deal well with those 5 keys. It’s fine, I can make it sound the way I need, so 5 keys for me is enough. Then I love the tape effects from the ‘70s and the ‘80s that were used throughout most of my favorite records, so I have this small pedal of space echo. I have a small Rolland pedal that makes a similar sound and that’s it. Then I have a radio, I definitely have to have a radio around because it was a big part of my life, and then I have trash. I have like a beer can with rice inside that I use as a shaker, I have the sampler, and I try to make also the sounds coming out of amps so that people that aren’t on the stage or gather in smaller clubs could feel the certain pressure on stage, instead of hearing everything very perfect and very sexy coming out of BPA and such systems.

I’ve seen some of your live shows with dancers, other musicians and instruments, so I think if you see such a live show you pay more attention, because you also see the real people who are making something on the stage.

I produce tracks in my computer with my headphones and some small speakers in my garage, and then, when the record is done, there comes the process of trying to bring it on stage. I need a dancer so that people could understand the movement behind the track, and the video to give a certain context -  If not linear or literal information, then at least some colors and emotions that people can understand. Sometimes I add subtitles. So that is the main thing for me. 

You told me about a lot of inspirations, about context in your music, an also how you rebuild it on stage. I want to ask you how important for you is this kind of social and political aspect of your music when you would like to play or say something that comment things happening in Portugal or Angola? Is this aspect important in your music?

It’s as important as anything. Unfortunately, politics is more important for us than we would want it to be. I would definitely prefer to talk about the evolution of the way we think, the evolution of our brains, our behavior or how we can improve our nature. Sometimes it’s called human nature, but some people are rather like animals, not rational at all, so that’s what I would like to be talking about. Or just about love! But unfortunately, in the street and even at home you are surrounded by things and issues that happen all the time, or news that make you feel certain things, and you need to comment. And that’s actually what I do so: I talk a bit about politics here and there, a bit about carnival here and there, and it’s because it is a part of what’s going on around me. And I think it’s the opposite: if you don’t talk about politics or social issues these days or, it’s because you decided. So if you just go for the romantic side of things – that’s more escapist or hedonistic way of living. I want to live in more hedonistic or escapist way, I need to survive, yet it’s impossible for me to ignore everything else; so it’s very natural that it will come up on the record, just as it comes up on everyone’s life. 

During colonization Portugal adopted parts of Angolan culture, and it seems that nowadays that situation repeats itself – electronic scene in Portugal uses traditional elements in modern music. You mix traditional Angolan music with electronics and create music that is historical and modern at the same time.

There has been a long dialogue between Angolan and Portuguese people. It started when somebody from Portugal stopped a boat somewhere in Angola. Things have been moving and changing throughout time: there was a moment when the king of Kongo was selling local people to Portuguese, then there was a moment when Europe decided on the new map of Africa drawing straight lines on it. There was also a moment when many African countries felt the need to be independent. In Angola there were many different cultures, just as it was in South Africa or in Nigeria. It’s not exactly that Nigeria or Angola, or South Africa are African countries. They are now, but they are post-colonial countries, so the relations have been changing a lot. It’s like with slaves –the part of history that influenced music in many senses. People were going to Brazil, to Cape Verde and coming back to Lisbon time and again. The invasions even here in Portugal were also important. Before Portuguese went by boat to find and meet people in other places in the world, Portugal had been fighting with northern Africa. Lisbon was part of northern Africa quite a few times which had a huge influence on people and music there. Thus, Portuguese are by definition a mixture between people that lived here and people that lived in northern Africa and other parts of the continent. 

Portugal kept being invaded and reconquered, so I never know how much of Lisbon is European and how much of it is North African. 

It’s visible in architecture, in lots of names and words that are very mixed or Arabic, even in music instruments. So the most recent story that some people know is the fact that after gaining independence many people wanted to run from war and found out that Portugal was probably a safer place to be than to be than wherever they were then. Many people, both black and white, fathers and babies, came and started a new life here. And then you have a second go, because during the war – and the war lasted for a long time in Angola, around 30 years, many people run from war to Portugal because here they had a chance not to be shot by a bazooka or blown up by a mine, so many people kept on coming. So the city was built out of people that came in the past to conquer the state hundreds of years ago, other people who came because of commercial trades from Brazil, India and Africa, and then you have this generation that came first because of gaining independence, then because of war – also the civil war. And now you have people that are sons of these latest generations and they were not even born there.

I was born there, but that is not exactly what makes the difference. I grow up listening to Brazilian music as much as to Portuguese music, and also some Angolan music and Cape Verde music. So all the kids that are now growing up in the neighborhood that, though located in Portugal, maintains parts of what be brought from Angola and from other Portuguese-speaking African countries, but also from Brazilian immigrants, definitely are influenced by very diverse music. Influenced probably in the same way as people in London, where they mix with the Jamaican, Nigerian or South African influence. 

Do you talk about the effects of the migration?

Some people are here just because they are chasing a better life, others because they lost their families, others because of love. My generation was definitely both gaining independence and civil wars that forced everyone to move. My family didn’t plan separating. Some of them stayed in Angola, others came here, and we didn’t plan to be separated and leave the continent for Europe. So we are now dealing with it. For me the process was more traumatizing, because I was not only moving from one room to another. When you are a kid it’s interesting to live with your cousins on top of each other, you have people to play with. But the problem is that you feel that you don’t belong neither to this part of the world nor to its other part, because you grew up in both. Yet, that makes part of who I am and what I do, and I think it’s clear to people more and more if you listen my music and if you talk to me. And as far as other musicians in Lisbon are concerned – it’s more about each individual and not so much about as the city as a whole. 

Do you think that this aspect that you just told me about is the reason why there are so many things happening on the electronic music scene in Portugal and not only there? I mean bands like Buraka Som Sistema, like artists that released records in Prinicipe Discos, or like Major Lazer. Nowadays there’s that trend to use old traditional music and mix it with electronics.

Right now in front of my house I have a school and kids checking mobile phones and listening to what they like, and actually they listen to none of those bands you’ve just mentioned but to other stuff. Everyone has their own life. Definitely listening to Lisbon kuduru has been a trend for many years. At first it was regarded as something funny, not very serious, and way back before anyone outside Portugal noticed it, it had already been played – not in mobile phones, but in walkmans or ghetto blasters, or in cars, or at home. We used to listen to it and it was funny, not that serious at the beginning. It was more about escapism, not so much about talking: it had almost no lyrics, so it was different from what it’s now. Afro House wasn’t here yet, probably more just in South Africa. But I know Afro House in South Africa has been relevant ever since I remember, so at least for 30 years. It’s an important part of South African identity. In Angola it is rap that is that relevant.

US market or the UK market, has changed the perspective on this music. 

Usually, when they say they’ve discovered something it turns out that the thing is almost dead or at least very mature, so the first serious guy that talked about hip-hop or punk music, or something, he just listened to something that had probably already been there for a long time. Buraka Som Sistema did great translating what was happening here with their track, I think they did an EP that was very different. It had two tracks that were roughly kuduru. Major Lazer are something else, they are superstars and they are more pop for me. But definitely the Buraka helped to translate what is going on here and they did it in the way that people could understand, because if you picked a rough kuduru track from Luanda or from suburbs of Lisbon, people wouldn’t get it at all. So they did great opening that door for everyone. I think they are people having the need to mix what we may call as traditional or older, or more rooted music with electronics. 

So we unwittingly come back to the roots.

It happens spontaneously. I like it when music tells a story about real people, real things, about being happy and reacting to what is going on. Buraka Som Sistema managed to synthesize those diverse sounds that Lisbon is famous for and make this music understandable for people in UK or USA. Coming back to the roots is nowadays a trend, or rather a reaction – maybe even the reaction to politics, but I would have to think about it. In Portugal you cannot ignore the beats from American and British toplists, because you can hear them absolutely everywhere – even if you don’t listen to the radio you will hear it coming from someone’s house or car, or shop. But we all have friends making or listening to other beats here, so you will hear it as well for sure. You just always need someone to translate a complex or local phenomenon into commonly understandable language.

[Jakub Knera]